Max, Mark en een foto van mijn hond - Nijmans Nieuwsbriefje - Editie #5

Zij zijn er uit, wij mogen er in zakken? Dit wordt geen gezellig briefje, maar je wordt uiteindelijk wel beloond met een foto van mijn hond.

De vreugde over de absurde ontknoping van het vreemdste F1-seizoen ooit was maar van korte duur. Zondagavond keek ik de race van zondagmiddag integraal terug om zeker te weten dat ik het goed gezien had, en om de schade van cola en een bakje chips goed te maken met kaas, toastjes en een volle fles rood. Wat een spektakel. Hoe vaak hier sindsdien het zinnetje “NO Michael NO NO Michael, that was so not right!” van Mercedes-teambaas Toto Wolff door het huis schalde, is niet te tellen.

Over ‘so not right’ gesproken. Maandagmorgen werd de tevreden kater al snel ingehaald door een pijnlijke spijker in de kop met het nieuws dat de nieuwe coalitie, die tevens de oude coalitie was, die bovendien al bijna een jaar lang een demissionaire coalitie is, na een recordtijd onderhandelen, scheiden, roesten, relatietherapie en een vers laagje chroom alsnog tot een regeerakkoord is gekomen. Met nieuw leiderschap, en nieuw elan, maar alle zelfde poppetjes. Het is een onuitstaanbare gedachte.

Mark Rutte trad af in januari 2021, vlak voor de verkiezingen, vanwege het toeslagenschandaal. Dat was niet alleen onvermijdelijk na de presentatie van het vernietigende rapport “Ongekend Onrecht”, het was ook zijn idee van “verantwoordelijkheid nemen”. Dat wil er bij mij niet in.

Het leidde tot onverkwikkelijke bijzaken, zoals hoe CDA’er Chris van Dam (Chef Parlementair Onderzoek Toeslagaffaire en best wel aardige man) onverkiesbaar geparkeerd werd. Of de manier waarop Pieter Omtzigt door zijn eigen CDA uit zijn eigen CDA werd gewerkt, omdat hij het waagde ná het rapport van Van Dam te vragen: ‘En wat zijn nu de concrete verbetervoorstellen?’ Want die zijn er niet.

Terwijl Sigrid Kaag over “nieuw leiderschap” begon te bazelen, probeerden Wopke en Mark samen met de formateurs (Jorritsma en Ollongren) een “functie elders” voor de parlementerriër te vinden. Het leidde tot de roemruchte “hier scheiden onze wegen”-kwoot van Sigrid Kaag in het Functie Elders-debat van 1 april. Omtzigt keek dat debat thuis, vanaf de bank, met een burn-out en een ongeneeslijk aantal christelijke dolken in de rug.

Nog minder kochten de toeslagouders voor dat debat. De wegen scheidden niet, Rutte kwam weg met halve excuses, eindeloze verwijzingen naar het feit dat hij toch al was afgetreden en wat gemompel over ‘radicale ideeën’ voor een ‘nieuwe bestuurscultuur’, Gert-Jan Segers zat ergens achterin meloenen door te slikken en Wopke Hoekstra, wetende dat zijn partij een puinhoop is (en dat hij politiek gezien een maat te klein is voor Kaag, en twee voor Rutte) tekende voor de vorm mee met die “motie van afkeuring” tegen de demissionair premier, een politieke farce die feitelijk zonder gevolg bleef.

Bij de toeslagouders betekende een motie van afkeuring door de Belastingdienst terugvorderingen, schulden, deurwaarders, het verlies van auto’s, huisraad, woningen of bedrijven. Het leidde tot oververmoeidheid, burnouts, ziekte, huwelijksproblemen, scheidingen en zelfs zelfmoorden. Maanden later zou, niet via de D66-bewindslieden die de affaire moeten “oplossen” maar via het CBS (dat zich kennelijk voor zulke smerige klusjes leent), blijken dat meer dan 1100 kinderen van ten onrechte tot fraudeur bestempelde ouders door Jeugdzorg uit huis zijn geplaatst, vanwege de problemen van hun ouders.

Problemen die de Rijksoverheid veroorzaakt heeft. Problemen die ontstonden omdat een systeem van algoritmes, vinkjes, formuliertjes, pennenlikkers en een meer dan significant vleugje discriminatie op achternaam leidde tot een overijverige Belastingdienst, die op ieder slordig bij elkaar geknoopt signaal van fraude ingreep bij onschuldige mensen, maar intern iedere waarschuwing van systeemfalen actief en bewust negeerde, tot en met een volledig Memo Palmen aan toe, dat intern tot bij de hoogste Belastingambtenaren onder ogen is gekomen en waarin haarfijn staat geduid dat de Belastingdienst onschuldige burgers ten onrechte tot fraudeur bestempelde. Het is jarenlang in de onderste lade gehouden bij de Belastingdienst en het ministerie van Financiën.

Dit land heeft een Belastingdienst die onschuldige burgers ten onrechte tot fraudeur bestempelde - het is een zin die niet vaak genoeg herhaald kan worden, omdat er tot vandaag de dag nog altijd mensen zijn die denken: ‘Als de Belastingdienst achter je aan komt, dan zul je wel wat fout gedaan hebben’, niet zelden in combi met ‘Als je toeslagen ontvangt, zul je sowieso wel een pauper zijn’ en dat dan ook nog afgetopt met ‘Sja, dubbel paspoort hè, dan krijg je dat’.

Nooit heeft de regering-Rutte gepoogd die combinatie van onwaarheden te weerleggen. Altijd draaide Rutte het om: door vlak voor zijn aftreden de vlucht naar voren te nemen en alle (op dat moment bekende) gedupeerden 30.000 euro te geven, werden de ten onrechte tot fraudeur bestempelde burgers door het grote publiek vooral nog eens éxtra als graaiers gezien. Zo zo, eventjes een modaal salaris cadeau krijgen - toe maar!? Terwijl sommige gezinnen inderdaad “slechts” voor een paar duizend euro gedupeerd waren (en dus niet zo veel compensatie verdienden maar wel de gebraden haan gingen uithangen), waren anderen echter voor vele tienduizenden, soms zelfs honderdduizenden euro’s aangeslagen in dossiers waarvan de Belastingdienst niet weet waar ze zijn, of hoe ze tot stand zijn gekomen - en hoe ze dus gecompenseerd moeten worden.

Die dertigduizend euro compensatie moest de schijn van daadkracht bij Rutte tonen, en een wens tot herstel wekken. Terwijl bij de toeslagouders de private schuldeisers vorig jaar kerst met opgehouden hand voor de deur stonden - die 30k was immers breed in de media uitgemeten - werd door niemand de vraag gesteld hoe je een vernield huwelijk, een failliet bedrijf of een langdurige ziekte ongedaan kunt maken, of kunt afkopen met 1 modaal jaarsalarisje. De slachtoffers bleven buiten beeld terwijl Rutte enkele maanden later demoed acteerde door af te treden. Om enkele maanden dus later doodleuk herkozen te worden. The greatest trick Mark Rutte ever pulled, was de kiezer betoveren met het idee dat hij ook maar een onschuldige omstander was in de hele Belastingkwestie.

Terwijl de formatie vast liep in Functie Elders, het nog altijd aanhoudende gepruts met het coronabeleid en de onmogelijke eisen van Sigrid Kaag (die zelf óók nog moest aftreden als demissionair minister van Buitenlandse Zaken, omdat haar zogenaamd excellente diplomatieke kwaliteiten niet konden voorkomen dat de evacuatie van Afghanistan in een dodelijke nachtmerrie eindigde), bleken er nog veel meer slachtoffers te zijn, leerden we dat die ruim 1100 kinderen ten onrechte uit huis geplaatst zijn bij hun ten onrechte tot fraudeur bestempelde ouders, en zagen we eindelijk een mediaproductie - van Stijn Bouma - waarin de slachtoffers in beeld kwamen: Alleen Tegen de Staat, een dystopische documentaire die het verhaal vertelt van een gewetenloze overheidsmachine die genadeloos het individu vertrapt, hen elke rechtsgang ontzegt en niet eens meer de telefoon opneemt als ze proberen te vragen wat er in vredesnaam aan de hand is.

Voor al die misdaden - want dat zijn het - van een almachtige staat tegen nagenoeg weerloze individuen is heel vaak ‘sorry’ gezegd, niet door Rutte of de landsadvocaat (u weet wel, die miljoenenoplichters van Pels Rijcken), maar wel door rechters die vonden dat ze te vaak met de landsadvocaat en belastingambtenaren hadden meegebogen en ook door de Raad van State, het hoogste bestuursrechtorgaan dat actief haar eigen onafhankelijkheid heeft ondermijnd door - toen nog - Piet Hein Donner onderzoek te laten doen naar de Toeslagenaffaire, en hem liet concluderen dat niet alle beschikbare stukken nodig waren om tot het oordeel te komen dat de Staat niet alles goed, maar ook niet zo veel fout had gedaan.

Maar voor excuses koop je nog minder dan voor dertigduizend euro, en bovendien: zo veel had de Staat wél fout gedaan, in al zijn onheus aangewende almacht. Maar voor de nachtmerrie-waardige wijze waarop onschuldige burgers de vernieling in getrapt zijn door de Belastingdienst van de Rijksoverheid van het Koninkrijk der Nederlanden is nog geen ambtenaar ontslagen, geen secretaris-generaal voor een rechter gedaagd en nog bij geen enkele verantwoordelijke een dagvaarding op de mat geploft.

Ondertussen zijn de kinderen van die ouders nog steeds niet thuis, blijft D66-karikatuur Alexandra van Huffelen maar schmieren in PR-momentjes dat er in goed en open overleg naar oplossingen wordt gewerkt en heeft het ministerie van Financiën van Wopke Hoekstra terloops laten weten dat de toeslagenaffaire miljarden kost om op te lossen - op een vals PR-toontje dat suggereert dat ook dát eigenlijk ook een beetje aan de gedupeerden zelf ligt.

En nu is Rutte 4 eindelijk hier - en kan iedereen weer gewoon de tering krijgen. De nieuwe coalitie, die de oude coalitie is, die een jaar lang de demissionaire coalitie was, gaat nauwelijks gewijzigd (iets minder CDA, iets meer D66) nog eens vier jaar samen regeren. Mark Rutte weigerde plaats te maken voor Sigrid Kaag, die haar hand overspeelde in haar pogingen daartoe. En omdat Rutte zo schaamteloos is om weer premier te worden, denkt Kaag: ‘Als dat zijn droombaan is, dan kan ik óók best weer MinBuZa worden, want dat is míjn droombaan’. Dit terwijl alle waarheden over het Afghanistan-debacle nog lang niet boven water zijn: er lopen minimaal zes uitgebreide Wob-verzoeken, waaronder eentje van GeenStijl. Segers slikt nog maar eens een krat meloenen, Hoekstra telt zijn zegeningen (zijn partij is immers op sterven na dood, maar mag toch maar mooi nog vier jaar regeren) en de kiezer van deze kartelpartijen denkt ‘Ach, als ik er maar geen last van heb’.

Want dat is het werkelijke probleem van de Rutte Doctrine. De vvd-leider heeft alle statelijke verantwoordelijkheid verkocht aan zijn eigen machtsbejag, dat serieuze psychopatische trekjes begint te vertonen. De rest volgde vanzelf. Kaag denkt: ‘Nieuw leiderschap is: als hij het mag, mag ik het ook’. Segers is sowieso de grootste Farizeeër van Den Haag (“Motregen en fijne christenen maken je op den duur zeiknat”, zei mijn opa zaliger ooit) en Hoekstra komt van McKinsey. Zijn soort ziet burgers per definitie als nummers, die te veel service verlangen. In hun kielzog: steeds meer kiezers die denken dat verantwoordelijk, volwassen gedrag met rekenschap voor je daden en de onderlinge solidariteit van een verzorgingsstaat die je vertrouwt met het sociaal contract (en de zwaardmacht) een verschijnsel is dat voor anderen geldt, maar niet voor hen. ‘Met mij gaat het goed, maar met het land gaat het slecht’ - zelfs overheidsorganen als het SCP meten deze levensgevaarlijke nationale humeurstendensen in hun jaarverslagen.

Mark Rutte heeft niet zijn eigen ziel verkocht, maar de onze. Die van Nederland. Machteloosheid en diepe verbolgenheid strijden om voorrang bij de gedachte dat hij in januari 2022 weer grijnzend naast Willem-Alexander op het bordes staat, als de baas van Dit Land. De lucht zal hoe dan ook grijs zijn.